Ülkelerin dış ticaret potansiyellerini ele aldığımız yazı dizimize Bulgaristan’a ihracat yapmak ile devam ediyoruz. Fas’a ihracat yapmak için dikkat edilmesi gereken konuları ve ülkenin dış ticaret profilini inceliyoruz.
Genel Görünüm
Dünyanın 59. büyük ekonomisi olan Fas politik olarak istikrarlı ve iş dostu bir ülkedir. Uzun yıllardır stabil bir şekilde büyüyen Fas ekonomisi yapısal olarak Avrupa’ya Afrika’dan daha uyumlu olmasıyla beraber, Afrika kıtasındaki fırsatlardan da giderek daha fazla faydalanmaktadır. Çeşitli şehirlerinde yer alan ve ticari trafiğin yoğun olduğu limanları ile Avrupa ve Afrika arasında ticari bir köprü niteliğindedir. Fas’ın Kazablanka finans şehri ülkeye yatırım yapmak isteyen uluslararası şirketlere çeşitli destekler sunmaktadır. Dirhem, Fas’ın resmi para birimidir ve iş dili Fransızcadır.
Fas, iş yapma kolaylığı sayesinde giderek daha fazla tanınmaktadır. Dünya Bankası “İş Yapma Kolaylığı” endeksinde 53. sıradaki konumu ile Kuzey Afrika ülkeleri arasında liderdir. Afrika Yatırım Endeksi’ne göre Afrika’daki en iyi yatırım hedefidir.
36,4 milyonluk nüfusu ile Fas dünyanın en kalabalık 40. ülkesidir. 2019 yılında işgücüne katılım oranı %45,8 ve işsizlik oranı %9’dur. İşgücünün %40’ı hizmetler sektöründe ve %21’i sanayi sektöründe istihdam edilmektedir. Fas’ın 2019 yılındaki GSYH büyüklüğü cari fiyatlarla 118,7 milyar dolardır. Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, 2019 yılında yıllık reel olarak %2,2 büyüyen Fas ekonomisinin, 2020 yılında COVID-19 pandemisinin etkisiyle -%3,7 oranında daralacağı öngörülmektedir.
Comtrade verilerine göre, Fas 2019 yılında toplam 29 milyar dolarlık ihracat ve 51 milyar dolarlık ithalat yapmıştır. 2019 yılında 22 milyar dolar cari açık veren Fas, dünyada en çok cari açık veren 14. ülkedir. En yakın ticari ilişkilerini deniz ticareti sayesinde İspanya, Fransa ve İtalya ile kurmuştur. Türkiye 2019 yılında Fas’a 2,3 milyar dolarlık ihracat yaparken, Fas’tan 713 milyon dolarlık ithalat yapmıştır. İkili ticaret büyüklüğümüzün 3 milyar doları aştığı Fas, en büyük 28. ticari partnerimiz konumundadır.
Fas’a ihracat yapmak için Sektörler ve Fırsatlar neler?
Arap dünyasında, petrol dışı GSYH büyüklüğü ile Mısır’ın ardından ikinci sırada olan Fas ekonomisinin önemli gelir kaynakları tarım, tekstil, turizm ve fosfat mineralleridir. Fas için bağlılığını sürdürdüğü tarım sektörü, GSYH’nın %14’ünü ve istihdamın %39’unu oluşturan önemli bir sektördür. En çok üretilen tarım ürünleri haşhaş, zeytin, turunçgiller ve şarap üzümleridir. Ülkede devamlı gelişmekte olan tekstil sektörü, GSYH’nın %15’ini oluşturmaktadır. Fas, ABD ve Çin’den sonra dünyanın 3. büyük fosfat minerali üreticisidir.
Türkiye’nin Fas’a en fazla ihracat yaptığı sektörler otomotiv, demir çelik, makineler ve mekanik parçalar, demir çelik eşyaları ve plastik ve mamulleridir. Son 5 yılda her birinde artış gösteren bu sektörler arasından yıllık ortalama %38 büyüme ile demir çelik eşyaları en yüksek artışı gösteren sektördür. Bu büyümeyi yıllık ortalama %25 büyüme ile otomotiv sektörü izlemektedir.
Fas, istikrarlı ekonomik büyümesini ulaşım ve altyapı stratejisi ile destekleyerek bölgesel kalkınmayı amaçlamaktadır. Ulaşım projeleri arasında yeni otoyol ve demiryolu inşaatları ile birlikte liman ve havaalanlarına yapılacak olan geliştirmeler yer almaktadır. Altyapı projeleri arasında ise, yeni şehir ve sanayi alanları inşaatları bulunmaktadır. Bununla birlikte, ülkenin önemli gelir kaynaklarından olan turizm sektörünü geliştirmek için otel, eğlence tesisi ve tatil köyü inşaatları devamlı olarak yapılmaktadır. İnşaat projelerinin çok çeşitli olduğu Fas ile bu projeler için yapılacak iş birlikleri, yüksek ihracat büyüklüğüne sahip olduğumuz demir çelik başta olmak üzere inşaat malzemeleri ihracatları ve güçlü olduğumuz turizm alanındaki anlaşmalar, Türkiye’ye ihracat geliri olarak geri dönüş sağlayacaktır.
Kazablanka Menkul Kıymetler Borsası Afrika’nın en büyük borsalarından biridir ve bölgesel merkez olmayı hedeflemektedir. Müslüman bir ülke olan Fas’ta İslami finans ve İslami bankalar yeni gelişen ve çalışan sayısının arttığı bir alandır. Türkiye’de İslami finans, varlıklarının geliştiği ve dünya ortalamasının üzerinde büyüyen bir alandır. Bu nedenle, Türkiye ile Fas arasında bu alanda yapılacak olan iş birlikleri hem finans alanında hem de diğer alanlarda güçlü bağların kurulmasına öncülük etme fırsatı taşımaktadır.
Türkiye’nin Fas’tan en fazla ithalat yaptığı sektörler gübreler, gıda kalıntı ve atıkları, otomotiv, sıva malzemeleri ve değerli taşlar ve metallerdir. Bu sektörler arasından son 5 yılda yıllık ortalama %16 büyüme ile gıda kalıntı ve atıkları en çok artışı gösterirken bunu yıllık ortalama %11 büyüme ile gübreler izlemiştir. Otomotiv ise yıllık ortalama -%25 daralma en yüksek düşüşü gösteren sektördür.
Fas’a ihracat yapmak için Anlaşmalar ve Vergilerin durumu
Türkiye ile Fas arasında 2006 yılında yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA) ile Fas’a ihraç edilen sanayi ürünleri için gümrük vergileri kaldırılmış, tarım ürünleri için %10 ila %50 arasında indirimli oranlar uygulanmaya başlanmıştır. Belirtilen indirimler, Fas’ın uygulamakta olduğu “En Çok Kayırılan Ülke” (MFN) gümrük vergileri üzerinden yapılmaktadır.
STA anlaşmasında yer alan ürün grupları ve ilgili indirimli oranları ile ilgili bilgi almak için tıklayınız. (Fransızca)
Ürün tipine göre indirim oranı sorgulaması yapmak için tıklayınız.
Fas’ta Katma Değer Vergisi standart oranı %20’dir. Bazı gıda ürünleri, içecekler ve otelcilik hizmetleri için %10’luk ve bazı tüketici ürünleri için %7’lik indirimli KDV oranları uygulanmaktadır.
Fas’ta kazanılan gelirler için uygulanan Gelir Vergisi standart oranı %38 olmakla beraber, farklı gelir grupları için indirimli oranlar uygulanabilmektedir.
Fas’ta kurulan şirketler için uygulanan Kurumlar Vergisi oranı şirketten elde edilen kâra göre değişmektedir. 300 bin ve altı Fas Dirhemi (MAD) kâr için %10, 300 bin ila 1 milyon MAD kâr için %17,5 ve 1 milyon MAD üstü kâr için %31’lik oranlar uygulanmaktadır. Kredi kuruluşları, bankalar ve sigorta şirketleri %37’lik sabit Kurumlar Vergisi oranına tabidir.
Fas’ta uygulanan vergiler ile ilgili detaylı bilgi almak için tıklayınız.
Fas’a ihracat yapmak için Standartlar ve Kurallar neler?
Fas’ta standartlardan sorumlu otorite, Uluslararası Standartlar Organizasyonu’nun (ISO) bir üyesi olan Fas Standartlar Enstitüsü’dür. Standartların çoğu gönüllü olmakla beraber işbirliği yapılacak şirketler ve tüketiciler tarafından önem verilmektedir.
Fas’ta uygulanan standartlar ile ilgili bilgi almak için tıklayınız.
Fas’a ihraç edilen ürünlerin hepsi (kara, hava, deniz veya posta yoluyla olması fark etmeksizin) gümrük kurallarına tabidir. Türk firmaları, özellikle deniz yolu gönderilerinde Fas gümrüklerinde bir takım sorunlarla karşılaşabilmektedir.
Fas’ta uygulanan gümrük kuralları ile ilgili bilgi almak için tıklayınız.
Paketleme ve Etiketleme
Fas’a ihraç edilecek ürünlerin paketlenmesi ve etiketlenmesinde Fransızca ve/veya Arapça kullanma zorunluluğu vardır. Ürünlerin üzerinde ürünün adı, üreticinin adı ve adresi, menşe ülkesi ve ağırlık bilgilerinin yer alması gerekliliği bulunmaktadır. Gıda ürünlerinde üretim ve son kullanma tarihi ve ilaçlarda içerik bilgisine yer verilmelidir.
Fas Paketleme ve İşleme Enstitüsü (IMEC) paketleme standartlardan sorumlu otoritedir. Tarım ve Sağlık Bakanlığı (ONSSA) ise tarım ürünleri ve tüketim maddelerinin paketleme ve etiketlemesinden sorumlu otoritedir.
ONSSA internet sitesi için tıklayınız.
Anlaşmalar ve Vergiler
Türkiye ile Fas arasında 2006 yılında yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA) ile Fas’a ihraç edilen sanayi ürünleri için gümrük vergileri kaldırılmış, tarım ürünleri için %10 ila %50 arasında indirimli oranlar uygulanmaya başlanmıştır. Belirtilen indirimler, Fas’ın uygulamakta oldugu “En Çok Kayırılan Ülke” (MFN) gümrük vergileri üzerinden yapılmaktadır.
STA anlaşmasında yer alan ürün grupları ve ilgili indirimli oranları ile ilgili bilgi almak için tıklayınız. (Fransızca)
Ürün tipine göre indirim oranı sorgulaması yapmak için tıklayınız.
Fas’ta Katma Değer Vergisi standart oranı %20’dir. Bazı gıda ürünleri, içecekler ve otelcilik hizmetleri için %10’luk ve bazı tüketici ürünleri için %7’lik indirimli KDV oranları uygulanmaktadır.
Fas’ta kazanılan gelirler için uygulanan Gelir Vergisi standart oranı %38 olmakla beraber, farklı gelir grupları için indirimli oranlar uygulanabilmektedir.
Fas’ta kurulan şirketler için uygulanan Kurumlar Vergisi oranı şirketten elde edilen kâra göre değişmektedir. 300 bin ve altı Fas Dirhemi (MAD) kâr için %10, 300 bin ila 1 milyon MAD kâr için %17,5 ve 1 milyon MAD üstü kâr için %31’lik oranlar uygulanmaktadır. Kredi kuruluşları, bankalar ve sigorta şirketleri %37’lik sabit Kurumlar Vergisi oranına tabidir.
Fas’ta uygulanan vergiler ile ilgili detaylı bilgi almak için tıklayınız.
İş Kültürü
Fas’ta günlük konuşmalarda Arapça ve Fransızca tercih edilse de iş hayatında ve bürokraside Fransızca kullanılmaktadır. Bu nedenle Fas’a ihracat yapmak için iş yaparken Fransızca dil yetkinliğine sahip olunması veya Fransızca-Türkçe tercüman kullanımı gerekmektedir. Buna ek olarak, ülkenin kuzeyinde İspanyolca da günlük hayatta konuşulan diller arasındadır. Fas’ta iş yaparken karşılaşılan riskler arasında zayıf eğitime sahip işgücü ve kayıt dışı ekonomi bulunmaktadır.
Faslılar iş birliği yapmak için güvendikleri ve uzun süredir tanıdıkları iş insanlarını seçmekte ve kişisel diyalogların kurulmasına önem vermektedirler. Bu nedenle, Fas’ta başarılı ortaklıkların kurulması için sabırlı olunmalı ve yalnızca işe yönelik iletişim kurulmamalıdır. Fas’ta İslam dini bayramları kutlanmaktadır, bu tarihlerde iş yerleri tatil edilmektedir. Toplantı planı oluşturmadan önce resmi tatil günlerine göz atılması faydalı olacaktır. Fas’ta öğle yemekleri için 2 saat gibi uzun bir vakit ayrılmaktadır, Cuma günleri kutsal gün olduğundan Faslılar ibadet etmek için genelde saat 11.00-15.00 arasında izinli sayılmaktadırlar.
İş ortamında müzakere önemli bir yer tutmaktadır, Faslıların çoğu bir teklif kesinleşmeden önce müzakere için belli bir süre ayrılmasını beklemektedirler. Hiyerarşik düzene önem verilen Fas’ta önemli kararlar üst yönetimler tarafından alınmaktadır.
Ödeme Koşulları
Fas ve Türkiye arasındaki bankacılık sistemlerinin uyumsuzluğundan dolayı birçok ödeme sorunu ile karşılaşılabilmektedir ve bu sorunların çözümü uzun sürmektedir. Bu nedenle, Fas ile yapılacak ticarette peşin ödeme ve benzeri düşük riskli ödeme yollarının kullanılması faydalı olacaktır.
Fas için 2019 yılında yapılan “Ödeme Araştırması” raporundan ödeme koşulları ile ilgili bilgi almak için tıklayınız.
