Ülkelerin dış ticaret potansiyellerini ele aldığımız yazı dizimize Irak’a ihracat yapmak ile devam ediyoruz. Irak’a ihracat yapmak için dikkat edilmesi gereken konuları ve ülkenin dış ticaret profilini inceliyoruz.
Genel Görünüm
Irak’a ihracat yapmak için ilk olarak ülkenin genel görünüme göz atalım. Nominal olarak 52. ve satın alma gücü paritesi (PPP) olarak en büyük 35. dünya ekonomisi olan Irak, çok sayıda ülkenin petrol sağlayıcısıdır. Son yıllarda uyguladığı genişleyici maliye politikası, yapısal reformlar ve azalan jeopolitik risklerin olumlu etkisi ile, 2017-2018 döneminde daralan Irak ekonomisi, 2019 yılında yeniden büyüme trendine geçmiştir. Türkiye’nin hem sınır komşusu hem de Orta Doğu ve Körfez bölgesindeki en büyük ticaret partneridir. Dinar, Irak’ın resmi para birimi olmakla birlikte ülkede ABD Doları da yaygın olarak kullanılmaktadır. Irak, Birleşmiş Milletler, Arap Ligi, İslam İşbirliği Teşkilatı, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü (OAPEC), Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ, gözlemci üye) gibi önemli uluslararası kuruluşların üyesidir. Irak, Dünya Bankası “İş Yapma Kolaylığı” endeksinde 190 ülke arasında 172. sırada yer almaktadır.
1980’lerde Irak-İran savaşı, 1990’larda Kuveyt’in işgali üzerine başlayan uluslararası askeri harekât ve 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin askeri müdahalesinin dönüm noktalarını teşkil ettiği son 30 yılda, Irak ekonomisi oldukça istikrarsız bir yapı sergilemiştir. Çeşitli dönemlerde yürürlüğe konulan ekonomik ambargolar, Irak’ın küresel ekonomiyle bütünleşmesini güçleştirmiştir. 2014 yılında %50’nin üzerinde bir ekonomik büyüme ile başlayan Irak’ın toparlanma süreci, aynı yıl terör örgütü DEAŞ’ın Musul’u ele geçirmesiyle yavaşlasa da, 2016 yılına kadar devam etmiştir.
39,3 milyon nüfusu ile Irak, dünyanın en kalabalık 36. ülkesidir. 2019 yılında işgücüne katılım oranı %44,5 ve işsizlik oranı %8’dir. İşgücünün %58’i hizmetler sektöründe ve %23’ü sanayi sektöründe istihdam edilmektedir. Irak’ın 2019 yılındaki GSYH büyüklüğü cari fiyatlarla 234 milyar dolardır. Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, 2019 yılında yıllık reel olarak %3,9 büyüyen Irak ekonomisinin, 2020 yılında COVID-19 pandemisinin etkisiyle -%4,7 oranında daralacağı öngörülmektedir.
Comtrade verilerine göre, Türkiye 2019 yılında Irak’a 10,2 milyar dolarlık ihracat yaparken, Irak’tan 2,6 milyar dolarlık ithalat yapmıştır. İkili ticaret büyüklüğümüzün 12,9 milyar dolara ulaştığı Irak, en büyük 8. ticari partnerimiz ve en yüksek net ihracatı elde ettiğimiz ülkedir.
Irak’a ihracat yapmak için Sektörler ve Fırsatlar neler?
Petrole dayalı bir ekonomiye sahip olan Irak, Suudi Arabistan ve Rusya’dan sonra dünyanın üçüncü büyük petrol ihracatçısıdır. Bu nedenle, Irak’ın ticaret büyüklüğü petrol fiyatları ile doğru orantılıdır ve petrol fiyatlarının arttığı dönemlerde Irak’ın hem ihracatı hem de ithalatı artış göstermektedir. Petrol dışında, mücevherat, altın ve tarım ve hayvancılık ürünleri en çok üretim ve ticaret yapılan alanlardır. Irak’ta üretilen başlıca tarım ürünleri buğday ve arpanın başı çektiği tahıllar, hurma, koyun ve keçi eti, tavuk eti ve süttür.
Irak’ta bulunan petrol arıtma istasyonları, petrol boru hatları, montaj fabrikaları, çimento ve demir çelik fabrikaları, enerji santralleri devlete aittir. Hizmetler sektöründe ise özel sektörün ağırlığı hissedilmektedir. Irak tüketim, ara malları ve yatırım mallarını büyük oranda ithal etmektedir.
Türkiye’nin Irak’a en fazla ihracat yaptığı sektörler değerli taşlar ve metaller, plastik ve plastik ürünleri, mobilya, değirmencilik ürünleri ve makineler ve mekanik parçalardır. Son 5 yılda her biri artış gösteren bu sektörler arasından, Irak ihracatımızın %16’sını oluşturan değerli taşlar ve metaller yıllık ortalama %33 büyüme ile en çok artış gösteren sektör olmuştur. Diğer sektörlerde meydana gelen büyümeler ise görece küçük çaptadır (yıllık ortalama %5 ve altı).
Irak ekonomisinin 2019 yılında girdiği toparlanmaya paralel olarak Türkiye’den ithal ettiği mallara olan talebinin de artacağı öngörülmektedir. Ayrıca, Irak pazarında Türk malı imajının ihracatta rakibimiz olan diğer ülke mallarına göre yüksek olduğu gözlemlenmektedir.
Türkiye’nin Irak’tan en fazla ithalat yaptığı sektörler değerli taşlar ve metallar, mineral yakıtlar ve yağlar, bakır, kağıt hamuru ve kurşundur. Irak ithalatımızın %95’ini oluşturan değerli taşlar ve metaller sektörü son 5 yılda yıllık ortalama %70 büyüme göstermiştir. En fazla ithalat yaptığımız sektörler arasından, son 5 yılda yıllık ortalama 20 kat büyüme ile bakır en yüksek artışı göstermiştir.
Irak’a ihracat yapmak için Anlaşmalar ve Vergilerin durumu
Türkiye ile Irak arasında Serbest Ticaret Anlaşması veya ortak bir Gümrük Birliği bulunmadığından, Irak’a yapılan ihracatlarda gümrük vergisi ödenmektedir. 2019 Şubat ayında “tek gümrük uygulaması” yürürlüğe girmiştir ve daha önce %0 ile %100 arasında değişen gümrük vergisi oranları %0,5, %10, %15 ve %30 olmak üzere dört sınıfa ayrılmıştır.
Irak Anlaşması (Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Irak Cumhuriyeti Hükümeti arasında Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması) 1976’da yürürlüğe girmiştir.
Irak tarafından Türk ihraç ürünlerine iki kez gümrük vergisi tatbik edilmeye devam edilmektedir, sorunun çözümüne yönelik “Çifte Vergilendirmeyi Önleme” anlaşması görüşmeleri sürmektedir.
Irak’ta Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi bulunmamaktadır, bunun yerine bazı ürünlerde ürünün cinsine göre değişen oranda satış vergisi uygulanmaktadır. Alkol ve tütün için %300, seyahat biletleri için %15, otomobiller için %15 ve mobil şarj kartları ve internet için %20 satış vergisi uygulanmaktadır. Hizmetler alanında ise, lüks ve birinci sınıf restoran ve otellerin sunduğu hizmetler için %10 satış vergisi uygulanmaktadır.
Irak’tan elde edilen tüm gelir, alıcının ikamet ettiği yerden bağımsız ve kazanılan gelir miktarına bağlı olarak %3 ile %15 arasında değişen oranda Gelir Vergisi’ne tabidir. 250 bin Irak Dinarı’na (IQD) kadar olan yıllık gelirler için %3, 250 bin IQD ile 500 bin IQD arası gelirler için %5, 500 bin IQD ile 1 milyon IQD arası gelirler için %10 ve 1 milyon IQD üstündeki gelirler için %15 Gelir Vergisi uygulanmaktadır.
Irak’ta kurulan şirketler için Kurumlar Vergisi standart oranı %15’tir. Petrol ve doğalgaz sektöründe faaliyet gösteren şirketler için bu oran %35 olarak uygulanmakla beraber Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde, tüm sektörler için %15’lik oran geçerlidir.
Irak’a ihracat yapmak için Standartlar ne olmalı?
Irak yaygın olarak Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) standartlarını kullanmakla beraber, ISO’ya üye olan Merkezi Standardizasyon ve Kalite Kontrol Örgütü (COSQC) ülkede standartlardan sorumlu otoritedir.
Gıda ürünlerinin gümrük kapısından geri dönmemesi veya alıcısı tarafından ihracatçıya iade edilmemesi için, ürünün gümrük kapısına geldiğinde kullanım süresinin en az %70 oranında devam ediyor olmasına dikkat edilmelidir.
Paketleme ve Etiketleme
Ürün paketleri ve etiketleri üzerinde mutlaka İngilizce ve/veya Arapça ifadelerin bulunması gerekmektedir. Gıda ürünlerde, paketlerin üzerinde “domuz eti” veya “domuz yağı” kullanılmadığı mutlaka belirtilmesi gerekmektedir.
Irak’a gönderilen kutuların ve sandıkların üzerindeki işaretleme, çıkarılabilir etiketler şeklinde değil, mürekkep ya da boya ile yapılmalıdır. İthal edilen konserve ürünlerin üretim ve son kullanma tarihleri ambalaj üzerinde kabartmalı ya da yazılı şekilde belirtilmelidir.
İlaçların muhteviyatı açıkça belirtilmelidir. Ürünlerin zararlı ya da yan etkilerini belirten ilgili etiket Arapça düzenlenmelidir.
Ulaştırma ve Taşımacılık
Güneyde Basra Limanı ticari yük taşımacılığında en çok tercih edilen kanallardan biridir. Merkezi Irak havaalanlarında tahsil edilen ücretlerin yüksekliği, ürünlerin güvenliğinin sağlanamaması gibi nedenlerden dolayı ihracatta, hassas ürünler haricinde, havayolu pek tercih edilmemektedir.
Ulaştırma altyapısı onarılmakta ve genişletilmekte olan Irak’ta, ürünlerin ülke içinde dağıtımında çok fazla alternatif yol bulunmamaktadır, yerli kamyonlar ve bazı bölgeler için demiryolu taşımacılığı sahip olunan seçeneklerdir. Karayolu taşımacılığında nakliye ücretleri, ülkedeki güvenlik koşulları ve kamyonların geri dönüşte yük alamamaları nedeniyle yüksektir.
Türk ihraç ürünlerinin Irak’a sevkiyatı, ağırlıklı olarak karayoluyla Habur/İbrahim Halil Sınır Kapısı üzerinden yapılmaktadır. Ancak, Türk plakalı kamyonlar olumsuz güvenlik koşulları ve vize sorunu nedeniyle orta ve güney Irak illerine taşıma yapamamaktadır. Türk ürünleri, kuzey Irak’taki aktarma merkezlerinde (Zaho, Erbil) Türk kamyonlarından Irak plakalı kamyonlara aktarılmakta ve bu şekilde ülkenin güney şehirlerine ulaştırılmaktadır.
Irak’a ihracat yapmak için Pazara Giriş Yolu nelerdir?
Acenteler ve distribütörler: Hem bürokratik engellerin, hem de Arapça dil engelinin aşılmasını mümkün kılan avantajlı bir yoldur. Yerel acente ve distribütörler, ihraç ürününün tanıtımında ve kamu-özel sektör iş fırsatlarının takibinde de oldukça faydalıdır. Yerel bir temsilcilik ile sözleşme yapmadan önce Iraklı bir avukata danışılması faydalı olacaktır.
Doğrudan satış: Karlılık oranı yüksek bir pazara giriş yolu olmakla beraber Arapça dil bilme veya tercüman kullanma zorunluğu taşımaktadır. Irak özel sektöründe devlet etkisi göz önüne alınarak pazara girişten önce devlet ile bağlar kurmak faydalı olacaktır. Tüketiciye ulaşmak için Irak’ta düzenlenen uluslararası sektörel fuarlara katılmak etkili olacaktır.
E-ticaret: Yıllık 3,4 milyon dolar büyüklüğe sahip olan Irak’ın e-ticareti, düşük internet penetrasyon oranı ve teknoloji altyapısı eksikliği nedeniyle gelişmekte olan bir pazardır. Irak pazarına e-ticaret yoluyla giriş yapmak, düşük giriş maliyeti ve ürünlerin Irak’a ulaşımı açısından diğer seçeneklere göre daha ulaşılabilir bir kanal olsa da, Iraklı tüketicilerin alışverişlerde nakit ödemeyi tercih etmesi nedeniyle erişim ve kapsam riski taşımaktadır.
İş Kültürü
Mezopotamya’nın tarihi bir bölgesi olan Irak, içerisinde farklı kültürleri, etnik grupları ve dinleri barındırmaktadır. Irak’taki iş kültürünü daha iyi anlayabilmek için ülkenin kültürü, tarihi ve Iraklıların hayata bakış açıları konularında ön araştırma yapılması faydalı olacaktır. Irak iş kültüründe karşılıklı saygı ve güven önem taşıyan bir konudur. Irak’ta pazarlık yaparken karşı tarafı zorlayıcı davranılmaması önerilmektedir. Kararlar çok yavaş bir biçimde alındığından zorlayıcı davranışlar işin sonuçlanması aşamasında ters etki yaratabilmektedir.
Irak’ta zaman kavramı ve kullanımı farklılık göstermektedir. Çoğu ülkeye göre plansız hareket edilen Irak’ta randevu zamanları ve çalışma saatleri farklılık gösterebilmektedir, gecikmelerin yaşanması olasıdır ve iş akışında yavaşlık hakimdir. Bu nedenle, Irak’ta iş görüşmesi ve ticaret planlaması yaparken olası aksamalar göz önüne alınmalıdır. Irak’a gönderilecek her türlü bilginin Arapçaya çevrilmesi yararlı olacaktır. Arapça birkaç cümle konuşabilmek, ülkede memnuniyetle karşılanmaktadır. Irak iş kültüründe kartvizit değişimi yaygın olup, kartvizitin bir yüzünün Arapça olmasında fayda vardır. Ek olarak, Irak’ta günlük alışverişler nakit olarak yapılmaktadır ve kredi kartı kullanımı söz konusu değildir.
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak’ta 5 milyonu aşkın kürt nüfusuna sahip ve başkenti Erbil olan, Anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Ülke genelinde iş dili olarak Arapça kullanılsa da, Kürtçenin yaygın olarak konuşulduğu bu bölgeye yapılacak satışlar için Kürtçe dil bilme veya tercüman kullanma gerekliliği doğabilmektedir.
