Türkiye Cumhuriyeti, serbest piyasa ekonomisi ve dış pazarlara açılma yolunda özellikle 1980’li yıllardan itibaren gerçekleştirdiği atılımlar neticesinde, bugün, başta bölgesi ve Avrupa olmak üzere, dünya pazarlarında kayda değer bir yer edinmiştir. Bununla birlikte, dış ticaretinde ve komşu ülkeler ile ihracat konusunda önemli atılımlar gerçekleştiren Türkiye’nin, komşuları ile ekonomik ve ticari ilişkileri maalesef arzu edilen seviyeye ulaşamamıştır.
Uzun dönemli veriler; Çin, ABD ve Japonya gibi dev ekonomiler istisna olmakla birlikte ülkelerin, genel olarak ticaretlerinin büyük bölümünü komşularıyla gerçekleştirdiklerini gösteriyor.
Türkiye’nin komşu ülkeler ile ihracat ticaretinde ise tablonun tatmin edici olduğunu söylemek zor… Dahası, komşularla ticaretin toplam ticaret içindeki payı son 7 yılda düşüş yönlü bir seyir izliyor. 2000 ile 2012 arası dönemde komşularla ticari ilişkilerde deyim yerindeyse “altın yıllar” oldu. Komşu ülkeler ihracat 10 yılı aşkın bir süre, özellikle ihracat ağırlıklı olmak üzere önemli bir yükseliş grafiği izledi. Toplam ihracat içindeki payı hızla artan komşularla ticarette 2013 yılı, tersine bir seyrin başlangıcı oldu.
2000-2012 arasında yüzde 5’lerden yüzde 19 seviyesine çıkan komşu ülkelere ihracatın toplam ihracat içindeki payı, 2013 ve sonrası dönemde kesintisiz süren ivme kaybıyla yüzde 12 düzeyine kadar geriledi. Bu azalış, diğer ülkelere ihracatın daha yüksek oranda artışından değil, ağırlıkla komşulara ihracatın azalmasından kaynaklandı.
2012-2019 döneminde Türkiye’nin toplam ihracatında yüzde 12,5 artış yaşanırken, İran, Irak, Suriye, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, Yunanistan ve Bulgaristan’dan oluşan komşu ülkelere ihracatın toplamı yüzde 18 oranında düşüş kaydetti.
Rakam ifadesiyle 2012 yılında 28,2 milyar dolar düzeyinde bulunan ihracat, 2019 yılı itibarıyla 20,3 milyar dolara kadar geriledi.
Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ilk 10 ülke arasında 2019 yılında sadece Irak yer aldı. 2019’da yüzde 5,2 ile dördüncü sırayı alan Irak, 2013 yılında yüzde 7,9 il ikinci büyük ihracat pazarı konumundaydı. İran ise 2012’de yüzde 6,2 ile ihracat pazarları arasında Irak’ın ardından üçüncü sırada yer alırken, 2019’da yüzde 1,4’e inen payı ile 19. sırada yer bulabildi. 2010 yılında yüzde 1,6 seviyesinde bulunan Suriye’ye ihracatın toplam ihracat içindeki payı da 2019’da yüzde 0,7’ye indi.
Komşularla ticarette, sınırdaş ülkelerin gelişmişlik seviyesi ve dış ticarete konu mallarının taleple örtüşen boyutu, belirleyici önemli bir rol oynuyor. Ancak, Türkiye bakımından ilave olarak jeopolitik riskler ile ülkelerin istikrarı ve iyi komşuluk ilişkilerinin de ticarete birebir yansımalarını görmek mümkün.
